Mijn vrouw voor een Bugatti: de gespannen relatie tussen verzamelaars en musea.

De meeste mensen denken in clichés. Zo wordt een fanatieke verzamelaar door velen gezien als een beetje wereldvreemde figuur die op een stille zolder nutteloze zaken koestert. Wanneer ik thuis uit mijn raam kijk begrijp ik waarom dit hardnekkige beeld zich heeft vastgezet. Ik woon naast een van Nederlands succesvolste handelaren in modeltreinen en wanneer er iemand in de straat zijn auto parkeert dan zie ik meteen of hij (dit is een exclusieve mannenwereld) bij mijn buurman moet zijn. Zijn blik en houding verraden opwinding, jongensachtige blijheid, hebzucht en geheimzinnigheid. Doelbewust gaan deze verzamelaars naar binnen om geruime tijd later naar buiten te komen, meestal met een kleine plastic zak. Klein omdat het spul (een stuk rails, een locomotief, een wagon) peperduur is, maar ondanks de grote uitgave kunnen de mannen hun extase nauwelijks verbergen: ze hebben gescoord.

Programma’s als ‘Showroom’, ‘Het Pakhuis’ en ‘Tussen Kunst en Kitsch’ werkten in het verleden slechts als bevestiging van geschetst clichébeeld. De kijkers zagen excentriekelingen die geheel opgingen in hun passie: het verzamelen van teddyberen, melkcupdeksels, testbeelden, foto’s van onweer, kleine fluiten (de heer Visser werd er verzamelaar van het jaar mee) of balpennen. Mooie televisie was het zeker. Wie herinnert zich niet de man, met bijhorende snor, die huilend bekende dat een snelheidsovertreding ervoor had gezorgd dat hij niet meer in de Bugatti van zijn vader mocht rijden. Het was zijn grootste wens zelf zo’n legendarische auto te bezitten; desgevraagd wist hij niet zeker wat hem meer waard was, zijn vrouw of een Bugatti.

De meeste verzamelaars zien zichzelf, mede door het onbegrip van de buitenwereld en genoemde beeldvorming, vaak als miskende deskundige, zonder respect vanuit serieuze instellingen als musea die eigenlijk alleen maar geïnteresseerd zijn om na hun dood de krenten uit de pap te komen halen. 

Toch hebben de meer getalenteerde verzamelaars een mix van unieke eigenschappen die de professional in museum of archief vaak mist. Zij hebben groot geduld, schier oneindige kennis van zaken, aandacht voor detail en een legendarische vasthoudendheid.

Henk Hofland schetste de miskenning van deze vreemde mensensoort eens als volgt: ‘De levensgeschiedenis van een verzamelaar is vaak meeslepende, zelden opgewekte lectuur. Meeslepend door de toewijding, liefde, hartstocht, energie, toenemende deskundigheid en kieskeurigheid waarmee zo iemand de voorwerpen van zijn begeren binnen zijn muren haalt; treurig stemmend omdat weinig zo manifest eindig is als een verzameling. De eigenaar is de unieke magneet die dat bezit bij elkaar houdt. Eigenaar dood, magnetisme weg. Het geheel vliegt uit elkaar zoals het de aarde zou gebeuren als de zwaartekracht werd opgeheven. Dan wordt alles verkocht. Dat wil zeggen: ieder stuk staat weer op zichzelf, onbeschermd, wordt geschat, bekeken, ondergaat de vernedering van de koopwaar. Het is maar goed dat de verzamelaar het allemaal niet meer hoeft mee te maken. Wel kun je je in de verte nog voorstellen, hoe hij zich heeft gevoeld bij het afscheid van zijn aardse kostbaarheden.’

Historicus Klaas Kornaat schetst in zijn lezing ‘Mijn vrouw voor een Bugatti’ de eenzaamheid van de verzamelaar, de wording van fascinerende collecties, vooral aan de hand van sprekers eigen verzameling historisch drukwerk. Tegelijk houdt hij een pleidooi voor een vruchtbare samenwerking: de verzamelaars van hun zolders, de museumconservatoren en tentoonstellingmakers uit hun glazen huizen. Niet denken in eenzijdige concepten en ‘experiences’ maar vanuit originele thema’s komen tot reconstructies en inventieve opstellingen, natuurlijk met gebruik van alle technische mogelijkheden en expositievormen. Het publiek is moe van de 7-sterren-ervaring in het museum, voor een duizelingwekkende dodenrit kan men terecht in de Efteling. Men is toe aan een ander soort overweldigende verrassing: de confrontatie met het authentieke verleden. De geschiedenis is fascinerend genoeg, niets is zo sterk als de originaliteit van het verhaal zelf. Terug naar de basis van de historie in de visuele achtbaan van het erfgoed dat niet verloren mag gaan.